Μικρασιατική καταστροφή

Ένα κομμένο χέρι - Αλέξης Αλεξίου

«Ολος αυτός ο κόσμος, ο χιλιάδες κόσμος, προχωρούσε προς το Κορδελιό, γιατί διαδίδονταν πως στο Κορδελιό αράζουν διάφορα βαποράκια και σώνουν τον κόσμο. Κατά το απογευματάκι φτάξαμε στο Μπαργιακλί που κι αυτό είχε εκκενωθεί από τους κατοίκους του. Οι δρόμοι και η πλατεία του χωριού με τα πλατάνια ήταν γεμάτα από κόσμο, που κάθισε να ξαποστάσει. Ο πατέρας μου βρήκε ένα ωραίο άδειο σπίτι και πήγαμε εκεί μαζί με άλλους να περάσουμε τη νύχτα. Αφού μας άφησε, βγήκε όξω να ζητιανέψει τρόφιμα· θυμούμαι που μας έφερε σατσόπιτες που του ΄δωσαν άλλοι χριστιανοί. Φαίνεται πως κάπου βρήκαν λίγο αλεύρι, κάναν όπως- όπως λίγο ζυμάρι και το ψήσαν απάνω σε λαμαρίνα με κουκουνάρες που πέφταν από τα πεύκα.

Νερά είχε τρεχούμενα. Οταν έπεσε η νύχτα, ήθελα να πάω κάπου, πριν να κοιμηθούμε. Ολα γύρω πίσσα, σκοτάδι, μέσα κι όξω. Ανάβαμε σπίρτα κι ο πατέρας μου έψαχνε να βρει το αποχωρητήριο· στο ίδιο πάτωμα που μέναμε δεν υπήρχε· βρήκαμε μια σκάλα. Ανάβει κι άλλο σπίρτο στο σκοτάδι, βρήκε το αποχωρητήριο και με φώναξε να πάω. Ξεκινώ να πάω εγώ εκεί που έβλεπα τη φλόγα του σπίρτου. Το σπίρτο έσβησε, αλλά συγχρόνως σκουντούφλησα σε κάτι μαλακό· μπάζω τις φωνές. Ο πατέρας μου άναψε κι άλλο σπίρτο και προχωρούσε προς εμένα. Στο τρεμάμενο φως του σπίρτου είδαμε με φρίκη ότι είχα σκουντουφλήσει σ΄ ένα κομμένο χέρι και λίγο πάρα κάτω είδα φευγαλέα ένα πτώμα γυναικείο. Είχε γίνει μέσα εκεί μακελειό. Ο πατέρας μού είπε να μην πω τίποτα απ΄ αυτά που είδαμε στη μητέρα».

Η λαχτάρα του φευγιού - Φιλιώ Σεϊτανίδου

«Σαν έγινε οπισθοχώρηση ήμουνα ίσαμε δεκαπέντε χρονώ μα δεν μπορώ να τα ξεχάσω ακόμα τα τι τράβηξα. Ολο το χωριό μας άδειασε. Αλλος μπρος, άλλος πίσω φύγανε με τα πόδια, με τα κάρα, και πήγανε στη Σμύρνη. Εγώ είχα την αδερφή της μάνας μου εκεί, στο χωριό Μπουρνόβα. Ο κόσμος χύνονταν στους δρόμους σαν το νερό, τα ΄χε χάσει. Δεν ήξερε κατά πού να πάει. Ητανε Σάββατο πρωί κι ακούσαμε κανονιές. Κι όλοι είπανε: “Αμυνα, άμυνα κρατάει ο ελληνικός στρατός!”. Πού να κρατήσει άμυνα, που γύριζαν γυμνοί και ξυπόλητοι! Λίγοι-λίγοι είχαν πάρει τις στράτες και τα βουνά.
Με το άκουσμα “άμυνα” όλοι βγήκανε έξω, οι γυναίκες με τα νυχτικά, οι άντρες με τα σώβρακα. Εμείς λογαριάζαμε να πάμε να κρυφτούμε σε μιανού Ρεΐζη το μαγαζί. Είχαμε καταλάβει την κατάσταση και ώσπου να μπαρκάρουμε για την Κρήτη, εκεί θα καταφεύγαμε. Μετά, όπως ο κόσμος έφευγε, τόσο πολύ μ΄ έπιασε η λαχτάρα του φευγιού, που ούτε γύρισα πίσω να βρω τους δικούς μου.
Μόνο παίρνω το δρόμο με τις γειτόνισσες και με τα πόδια φτάξαμε από το Μπουρνόβα στο Μπασμά-Χανέ! Εκεί είδα τα βαγκόνια που ήταν γεμάτα πρόσφυγες από τα χωριά. Τι να κάνω; Τι να κάνω; Χώθηκα από κάτω. Σταθμός ήταν. Εκεί άκουσα απελπιστικές φωνές: “Σφαγή, σφαγή!”. Εφυγα, πήγα στα γραφεία του σταθμού. Αν και είχα μείνει μόνη μου, δεν τα ΄χασα. Οποιος μπορούσε τρύπωνε να σωθεί. Χώθηκα σ΄ ένα γραφείο. Ηταν μέσα ένας, Ιταλός ήταν; Δεν ξέρω. Μου ΄δωσε καρέκλα κι έκατσα. Σε λίγο ακούστηκαν μουσικές. “Ελα να δεις”, μου είπε, “από το παράθυρο”. Και τι να δω; Ενα στρατό με κάτι γκρίζα σκουφάκια και συλλογίστηκα: “Αυτός ο στρατός, ο χαμένος, αυτός πήρε τη Σμύρνη από τους Ελληνες; Μη χειρότερα!”